: سری کتب

گسترش ارزش‏‌های اخلاقی با ظرفیت‏‌های درونی و بیرونی هنر و معماری می‏‌تواند نقطه‏‌ای برای آغاز رشد اخلاقیات در انسان باشد. اخلاق با ورود به فضاهای معماری و در صورتی که اخلاق ‏عملی را در درون کاربران فضا تقویت کند، می‏‌تواند نقش عنصری معنایی را در ایجاد فضایی معناگرا داشته‏ باشد. این معنا (= اخلاق) برای ملموس‏‌شدن و تجلی به ساختاری نیاز دارد. هندسه، یعنی کالبد و ساختار فیزیکی در معماری، می‏‌تواند این بار مفهومی را در خود جای دهد و پیوندی میان اخلاق و فضای معماری برقرار سازد. پرسش اصلی پژوهش این است که هندسه و اخلاق چگونه پیوند می‏خورد تا رفتاری اخلاقی در انسان بسازد.یکی از اصولی که در معارف دینی ما به صورت جدی مدنظر قرار گرفته و بسیاری از علما بر اهمیت آن تکیه دارند، مقوله اخلاق است. اخلاق به عنوان یکی از معیارها و شاخصه های شناخت ابعاد انسانی در بسیاری از علوم و شاخه های هنری گسترش یافته به نحوی که صاحبان نظر بر این باورند که اخلاق و یا به عبارتی پایبندی به اصول خاص رمز جاودانگی یک اثر، علم و … می باشد. معماری از مقوله اخلاق به دور نیست و نفوذ اخلاق در آن را نمی توان محدود به دورانی خاص دانست چرا که در دوران قبل از ظهور اسلام بناهایی ساخته شدند که از معانی بسیار غنی برخوردار بودند و هم اکنون نیز پابرجا مانده اند. با ظهور اسلام اخلاق، نقش موثرتری را در ایجاد آثار بر عهده گرفت و به گونه ای که هر یک از عناصر ساخت یک بنا معنا و مفهومی از واقعیت های اسلامی و انسانی را به نمایش گذاشتند و خالق هر اثر تواضع ناشی از تاثیرپذیری اخلاقی را در بنای خود متبلور ساخت و اخلاق اسلامی در معماری ایرانی در جای جای این سرزمین کهن به چشم می خورد. شهرهایی مانند شیراز، اصفهان، کرمان، اردبیل و یزد نمونه های بارزی از شهرهایی می باشند که با معیار اسلامی ساخته و یا تجدید بنا شدند به نحوی که در آنها پایبندی به اصول و اعتقادات به وفور مشاهده می گردد. تجلی صفات انسانی در بنا باعث گردید تا بنا نشانه ای از وجود حیات و جاودانگی باشد با داشتن چنین ویژگی هایی مکان هایی همچون مسجد و مدرسه مبدل به مکانی برای آموزش مبانی اخلاقی در نظر گرفته شود. قبل از ظهور اسلام هم درون گرایی هم در معماری ما به چشم می خورد به گونه ای که خانه ها با دیوارهایی بلند از معابر عمومی جدا می شدند و از این طریق فضایی امن برای ساکنان منزل فراهم می آمد ولی با ظهور اسلام توجه به درون گرایی بیش از پیش جلوه نمود تا از این طریق حفظ حریم خصوصی که در اسلام به آن بسیار توجه می شود به تجلی نهایی خود برسد. از سویی دیگر، امروزه «اخلاق زیستی» کاربردی عمده در علوم دارد که همین موضوع اهمیت بررسی جایگاه اخلاق زیستی در معماری را رقم میزند.

ازدیاد جمعیت و افزایش کلان شهرها باعث شده است تا در حال حاضر سه چهارم انرژی جهان در شهرها مصرف گردد و مسبب ایجاد سه چهارم آلودگی جهان صنعتی نیز شهرها و ساکنان آنها باشند، چرا که انسان در جهان صنعتی از تمام تکنولوژی موجود برای سرمایش، گرمایش و تامین معاش خود استفاده می‌کند و در این بین سوخت های فسیلی، گازهای گلخانه ای و انرژی های تجدید ناپذیر که مصرف آنها لطمه ای جبران ناپذیر را بر نسل های آینده وارد می‌کند بیشترین مورد مصرف انسان می‌باشد. معماران نیز در راستای تامین زندگی مطلوب،‌ همراه با بهره گیری از طبیعت برای ساکنان کره زمین به دنبال راهکارهایی جهت وارد کردن کمترین تخریب به محیط زیست، اصلاح الگوی مصرف، کاهش مصرف انرژی های تجدیدناپذیر و خطرات گرم شدن کره زمین،‌ کاهش زباله و بازیافت صحیح آن و… در صنعت ساختمان هستند تا اهداف توسعه پایدار شهری را تامین نمایند و در این راستا معماری پایدار را می‌توان یکی از جریان های موفق سال های اخیر در دنیا قلمداد کرد که در برابر تخریب و از بین بردن محیط طبیعی زندگی و ذخیره انرژی برای نسل های آتی، امروزه در کشور ما طرفدارانی را پیدا کرده است. در این نوع معماری مهندس معمار موظف است ساختمان را به گونه ای طراحی نماید که با شرایط اقلیمی منطقه در هماهنگی کامل باشد و حدالامکان از مصالح بومی همان منطقه در ساخت ساختمان استفاده گردد و اصول معماری پایدار در ساختمان رعایت شده باشد که این امر در سه مرحله احداث ساختمان، سکونت و تخریب ساختمان مدنظر قرار می‌گیرد. به عنوان مثال در مرحله ساخت می‌توان از مصالح بومی که در محل احداث ساختمان قرار دارد حداکثر استفاده را بعمل آورد و تا حد امکان ساختمان را به سبک و سیاق بوم و اقلیم همان منطقه طراحی کرد چرا که معماری بومی حاصل تجربیات سال های متمادی ساکنان یک منطقه را در دل خود به یادگار دارد. اگر ساختمان منطبق با اصول معماری پایدار باشد در مرحله سکونت نه تنها افرادی که از آن ساختمان استفاده می‌کنند کمترین آسیب و آلودگی را برای محیط خود ایجاد می‌کنند بلکه از انرژی هایی که در دل طبیعت وجود دارد نیز بیشترین بهره را می‌برند و منابع حاصل از انرژی های فسیلی را برای نسل های آینده ذخیره می کنند. به عنوان مثال می‌توان در این مورد به بهره گیری از انرژی خورشید برای استفاده در آبگرمکن های خورشیدی و حذف آبگرمکن های گازی که باعث اتلاف انرژی می‌شود اشاره کرد. در حال حاضر سعی بر آن است که با توجه به هزینه ای که برای ساخت ساختمان صورت می‌گیرد و منابعی که در این راه مصرف می‌شود، عمر مفید ساختمان ها افزایش یابد و در معماری پایدار نیز بر این مولفه تاکید شده است. طراحی ساختمان های سبز به صورت منفرد اگرچه خوب است ولی کارساز نیست و باید همزمان طراحی شهرهای جدید به صورت پایدار انجام شود، زیرا طبیعت متشکل از لکه های سبز جدا از هم نیست بلکه پوشش سبز گسترده ای است که شهر را در بر می‌گیرد. در ایران نیز در ضوابط و مقررات موجود برای ساخت و ساز مبحثی تحت عنوان «مبحث 19 صرفه جویی در مصرف انرژی» وجود دارد که در سال 1370 پس از بررسی در وزارت راه و شهرسازی و با تصویب هیئت وزیران به صورت راه حلی اجرایی در آمده است، اما بیشتر سازندگان در نقشه های اولیه خود به صورت جزئیاتی سطحی و تیپ چهت دریافت مجوز ساختمان به این موضوع می‌پردازند و کنترلی ناقص بر این امر صورت می‌گیرد. اگر مبحث 19 در ساختمان به درستی اجرا گردد، علاوه بر کاهش هزینه‌های اولیه ساخت، به دلیل صرفه‌جویی انجام شده در زمان طراحی و اجرای ساختمان، به هنگام بهره‌برداری و استفاده از ساختمان، برای مصرف‌کنندگان نیز سودآور خواهد بود چراکه برابر آمارهای موجود نیمی از انرژی های موجود در کشور ما در ساختمان ها به هدر می‌رود. راه حل ذخیره انرژی برای آیندگان و حفظ محیط زیست؛ بازگشت به طبیعت و آمیخته کردن طبیعت با معماری و توجه به مباحث معماری پایدار همچون بام سبز، استفاده از پنل های خورشیدی، مجهز کردن ساختمان ها به سیستم های هوشمند، استفاده از انرژی های طبیعی و… است، اگرچه که راهکارهای موجود برای طراحی و اجرای معماری پایدار با تفکرات ناشی از «بساز و بفروشی» در تقابل است و کمتر کسی حاضر است در زمان ساخت ساختمان هزینه بیشتری بپردازد تا در سالیان متمادی در هنگام سکونت و استفاده در مصرف انرژی صرفه جویی کند و به ذخیره انرژی در کشور کمک نماید، اما در نهایت این امر نیازمند عزم جدی معماران و مهندسین سرزمین مان برای رسیدن به اهداف مورد نظر در بحث توسعه پــــایدار و حفظ ثروت های ملی است. در این کتاب به موضوع طراحی اکولوژیک و مدریت انرژی پرداخته می شود. هدف از این کتاب علاوه بر موارد فوق الذکر، بیان اختصار موراد مدیریت انرژی و طراحی اکولوژیک است.

در چند سال اخیر گسترش حوزه «فناوری های همگرا» باعث ایجارد پارادایم جدیدی در معماری شده است که انقلاب اطلاعات و ژنتیک از جمله آنها است. نویسنده کتاب در فصول مختلف به این نکات توجه داشته است: ساختار این کتاب، از یک فرمت کتاب فلسفی بر اساس تئوری سنتی، پیروی نمی کند. آن، یک کتاب آموزش زبان برنامه ریزی کامپیوتر، نیز نیست. حتی بواسطه این که یک مجموعه از کارهای طراحی توضیح داده شده ای وجود دارد نیز، فی نفسه یک کتاب هنر گرافیک و طرح معماری نیست. با دنبال کردن عرف معماری به عنوان یک توده از حوزه های طراحی مختلف، تئوری مهندسی، هنر، و اخیراً محاسبه، چالش این کتاب برای معرفی و ارائه مفهومی است که مانند معماری، یک طرح متحد و یکپارچه برای بسیاری از نظم های متضاد و مختلف است. یک الگوریتم، فقط پیاده سازی یک مجموعه از خطوط کد در یک برنامه یا یک زبان نیست، بلکه همچنین یک سازه و طرح ریزی نظری با انعکاس و واکنش هنرمندانه، و طراحی، اجتماعی، فلسفی عمیق است. فصل اول، برگشتن به اصل طرح به عنوان یک فعالیت مفهومی است. و بر اساس یک تعریف پیشنهادی از طرح (به نام schedio) است. فصل دوم درصدد شناسایی، تعریف، ارزیابی و انتقاد از یک مفهوم عجیب و غریب است که در فرایندهای محاسباتی ظاهر می شود و درباره دگرگونی است. فصل سوم، یک چشم انداز تاریخی و بحرانی و اصلی درباره حوزه ظهور الگوریتم در معماری است که از گرافیک کامپیوتری یا CAD در حالتی گرفته شده که فرایندهای ساختاری ضرورتا بر اساس کامپیوترها نیستند. فصل 4، درباره یک آموزش مختصر است که استفاده از تهیه فایل آغازگر (حروف الفبا) را در طرح معماری، معرفی می کند، توضیح می دهد و مفصل درباره اش صحبت می کند. فصول بعدی به الگوریتم پیچیده تری که یک مقدار پتانسیل بالایی در طرح دارد، می پردازد: عملیات بولی، جستجوی تصادفی، فراکتال ها، نظریه ماشین های پله ای و شبکه ای، و مورفینگ. در نهایت، فصل آخر درباره جریان اندیشه ها و تفکرات، واکنش ها و انتقادها درباره ایدئولوژی های توسعه یافته در این حجم است. کتاب حاضر کار بینظیر کُستاس ترزیدیس است که از دیدگاه اتیمولوژیک واژگانی به نام «الگوتکچر» را ارائه می دهد.

در طول تاریخ تمدن بشری، ایران نقش بس مهمی در عرصه های اجتماعی و فرهنگی، علمی و فلسفی، تاریخی و فنی، هنری و ادبی ایفا نموده است. پهنه ایران زمین که خاستگاه بسیاری از ابتکارات و اختراعات، علوم و فنون، بدایع و صنایع و ادب و عرفان بوده و جنبه های معنوی و مادی زندگی بشری را با هم و جدا از هم درنوردیده است، در نظام سکونتی نیز برای خود دارای پیشینه و فرهنگ و مکتبی است. اطلاع از سرگذشتی که نتیجه آن در سیمای محیطی و روال زندگی اجتماعی و معیشتی مراکز زیستی مشاهده می گردد و محیط کالبدی را نیز رقم می زند، در این مقوله قرار می گیرد. بدین اعتبار، شناخت هر پدیده و درک فرآیند تاریخی و تحول آن به این دلیل اهمیت دارد که به مدد آن می توان به مسائل، تنگناها و سوالات مطروحه در وضع موجود پاسخ گفت و یا به سخنی بهتر، عوامل چرایی وضع موجود را بازشناخت. شناخت تاریخی پدیده، سنگ زیربنای شناخت وضع موجود است و درک درست از شرایط موجود، تخمین دگرگونی های بعدی پدیده را ممکن می سازد. با چنین برداشتی از فرآیند تاریخی، در این تحقیق تلاش می شود تا شهر ایرانی و ارتباط آن با انسان و طبیعت را در دوره قبل از اسلام بازشناخته شود. نتایج این تحقیق در خط سیر ادواری طرح و برنامه ریزی و دسته بندی اهداف و برنامه ها و تعیین اولویت ها، نمودی عینی داشته و محققان را در مسیر مطالعاتی خود با واقعیات روشنتری روبه رو می سازد. بر این اساس در فصل اول به اختصار ارتباط هنر و معماری دوران ماد با طبیعت مورد توجه قرار گرفته است. فصل دوم معماری و شهرسازی دوران هخامنشی را مدنظر قرار داده است. فصل سوم موضوع فوق الذکر را در دوران اشکانیان بررسی کرده است. فصل چهارم به این مهم در دوران ساسانیان اشاره داشته است.